Duyên và số

Một trong những cây trụ khổng lồ chống đỡ toà lâu đài minh triết Phật giáo là giáo lý Duyên Khởi.

Triết học Phật giáo chia ra thành nhiều loại duyên khởi như : Nghiệp cảm duyên khởi, A lại da duyên khởi, Chân như duyên khởi và Pháp giới Duyên khởi.

Nhưng dù có phân chia như thế nào đi nữa, thì kinh điển chỉ vẫn muốn nhấn mạnh một điều : tất cả các pháp, nghĩa là mọi sự kiện và mọi vật trên đời, không thể tồn tại độc lập, mà đều tương hỗ lẫn nhau trong chu trình sinh diệt nối tiếp không ngừng nghỉ. Thế giới và cõi đời - khi được nhìn qua lý Duyên khởi - như kết nối đan xen vào nhau trong mạng lưới chằng chịt vô tận.

Và từ đó, mọi việc ngẫu nhiên hay tất yếu thường được lý giải bằng hai chữ cơ duyên. Những khắc khoải tìm hiểu căn do của sự việc đã được hai chữ đó đặt một dấu chấm hết, vô cùng nhẹ nhàng và gọn ghẽ!

Người phương Ðông cho rằng sự can thiệp quá mức của lý trí vào mọi công việc thường chỉ dẫn đến kết quả ngoài mong muốn, như ý một bài cổ thi :
“Hữu ý tài hoa hoa bất phát, vô tâm tháp liễu liễu thành âm” (Cố ý trồng hoa hoa chẳng nở, Vô tình cắm liễu liễu xanh um).

Lối sống của người phương Ðông vẫn luôn đề cao sự hồn nhiên vô tâm, và cuộc sống vô tư như con trẻ. Họ muốn được như viên ngọc thô chưa đẽo gọt. Việc đến không ngăn, việc đi không cản. Cứ ung dung mà sống với tự nhiên, với cõi đời, không tham vọng cưỡng cầu. Vì nếu không có cơ duyên, thì mọi mưu toan cưỡng cầu thường chỉ phí công vô ích. Mà khi con người nhận ra chân lý đó, thì lắm khi đã đối diện với cảnh ngộ dở khóc dở cười.

Theo lý mà nói, kiến thức thường là chướng ngại ngăn cản con đường đi vào tâm đạo, mà Phật giáo gọi là “Sở tri chướng”. Cái thế giới tưởng chừng tầm thường quanh ta vẫn luôn ngập tràn những điều huyền mật, với “bình thường tâm thị đạo”của Thiền tông. Nhưng bi kịch lại khởi đầu khi lý trí con người luôn muốn quan trọng hóa mọi việc, và thường miễn cưỡng chấp nhận những điều dung dị bình thường. Sự thông minh đầy mưu mẹo của lý trí luôn muốn đánh bạt đi tiếng gọi lay lắt và đằm thắm của lương tri.

Mà trong khi chính tiếng gọi của lương tri mới thường vạch ra con đường đi đích thực cho chúng ta, những khi ta lạc vào những nghịch cảnh éo le trong Mê Cung của cuộc sống. Hai chữ cơ duyên rất mực nhiệm màu vẫn thắng hai chữ cơ tâm đầy trí xảo.

Bởi vậy, đừng để đến khi đầu bạc trắng, sức cùng lực kiệt, mới chợt giật mình hiểu ra rằng mình đã lạc lõng trong thế giới của cơ tâm! Cũng như nhiều người đọc kinh Phật suốt cả đời, hoặc đắm chìm trong muôn vạn cảnh đời dâu bể, cũng chỉ để ngộ ra được ý nghĩa thâm huyền của chữ “duyên”.

Tâm cơ phí uổng một đời, thần công vách đá chờ người hữu duyên, dễ gì nhân định thắng thiên!

Chẳng vậy mà ngạn ngữ có câu: "Mưu sự tại nhân thành sự tại thiên" hay " Duyên phận mạc cưỡng cầu"